Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΓΙΑΓΙΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ ΤΟΥ ΤΡΟΜΕΡΟΥ

Η Ζωή-Σοφία Παλαιολογίνα, στην οποία - μετά την Πριγκίπισσα Άννα αδελφή του Βασίλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου - οφείλεται το γεγονός πως οι Ρώσοι είναι πιστοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί και μάλιστα αντιπαπικοί, αποτέλεσε και την Ελληνίδα γιαγιά του περίφημου Ιβάν Δ' του Τρομερού!

Η πορεία της ξεκινά από τον ελληνικό Μυστρά, συνεχίζει στην Καθολική Ρώμη, κι από εκεί, μέσω ενός διπλωματικού γάμου στην μεσαιωνική Μόσχα, διατρέχοντας την κατάρρευση της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας και περνώντας στην αυγή του πολιτισμού και της κυριαρχίας των Ρώσων. Υπήρξε μια δυναμική γυναίκα που αναμφίβολα, παρά τις δυσκολίες, με την παρουσία της στην Μόσχα σφράγισε την μεσαιωνική πολιτική και πολιτιστική ιστορία της Ρωσίας, γεγονός που αναγνώριζαν και αναγνωρίζουν και σήμερα οι Ρώσοι.

Γεννημένη γύρω στο 1455 ήταν ανιψιά του τελευταίου Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου ΙΑ' και θυγατέρα του Θωμά Παλαιολόγου. Βαφτίσθηκε στον Μυστρά και πήρε το όνομα Ζωή. Το 1460 ο δεσπότης Θωμάς, όταν πια ολόκληρη η Πελοπόννησος είχε καταληφθεί από τους Τούρκους, πήρε μαζί του την κάρα του Αγίου Ανδρέα, που αποτελούσε το σπουδαιότερο κειμήλιο του δεσποτάτου του και επιβιβάστηκε με την συνοδεία του σε δυο γαλέρες, από το λιμάνι της Μεθώνης με προορισμό την Κέρκυρα. Λίγο αργότερα, με την μεσολάβηση του Έλληνα Βησαρίωνα που είχε ήδη γίνει στην Ρώμη καθολικός καρδινάλιος, ο Θωμάς Παλαιολογος, ο τελευταίος κληρονόμος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, θα μεταβεί στην Ρώμη και θα γίνει δεκτός από τον Πάπα Πίο τον Β΄.

Ο πρόωρος θάνατος των γονέων της Ζωής, του Θωμά στην Ιταλία και της Αικατερίνης στην Κέρκυρα, την άφησαν ορφανή, με αποτέλεσμα να αναλάβει την κηδεμονία της ίδιας και των δύο αδελφών της, Ανδρέα Παλαιολόγου και Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, ο Ρωμαιοκαθολικός καρδινάλιος Βησσαρίων. Ο τελευταίος υπήρξε φίλος του πατέρα της και στενός συνεργάτης του Πάπα Πίου Β´ και των μετέπειτα Ποντίφικων. Ο Βησσαρίων φρόντισε, ώστε τα παιδιά του Θωμά να ασπασθούν το ρωμαιοκαθολικό δόγμα, όπως το είχε ασπασθεί και ο πατέρας τους σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Ποντίφικα, ο οποίος είχε αναλάβει την συντήρησή του χορηγώντας του 4.000 δουκάτα ετησίως.

Η ζωή της βυζαντινής πριγκίπισσας θα αλλάξει ριζικά μετά την άνοδο στο θρόνο του Πάπα Παύλου του Β΄, ο οποίος θέλησε και να απαλλαγεί από το κόστος της συντήρησης των τριών ορφανών πριγκιπόπουλων, αλλά και να προωθήσει ένα διπλωματικό γάμο για την Ζωή, εξυπηρετώντας τα δικά του συμφέροντα. Το σχέδιο είχε εμπνευστή τον Βησσαρίωνα που διέκρινε ότι ο ηγεμόνας των Ρώσων Ιβάν ο Γ΄, με την δυναμική που είχε, θα μπορούσε να πάρει την θέση του Βυζαντινού αυτοκράτορα και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους Τούρκους. Ο νέος ποντίφικας συναίνεσε πρόθυμα στο σχέδιο αυτό και γιατί με τον γάμο αυτό πίστευε ότι εξυπηρετούνταν o στόχος της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας που ήθελε να προσαρτήσει την ρωσική ορθόδοξη εκκλησία στον καθολικισμό, αλλά και γιατί θα υπήρχε τώρα ένας ισχυρός ηγέτης που θα αντιμετώπιζε τους Τούρκους.

Ο ίδιος ο Ρώσος ηγεμόνας Ιβάν ο Γ΄, έβλεπε πολύ θετικά τις προοπτικές που του άνοιγε αυτός ο γάμος με την απόγονο των Παλαιολόγων. Από αιώνες οι Ρώσοι είχαν στενές σχέσεις με τη Πόλη και τον αυτοκρατορικό θρόνο. Το 988 ο Βλαδίμηρος: εισήγαγε το χριστιανισμό από το Βυζάντιο, ο ίδιος βαπτίσθηκε στη Χερσώνα της Κριμαίας. Οι δεσμοί με την Πόλη επιβεβαιώθηκαν και με το γάμο του με την πριγκίπισσα Άννα, αδελφή του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου. Ο θείος της Ζωής Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος είχε παντρευτεί με την Άννα της Μόσχας, κόρη του Ρώσου πρίγκιππα Βασιλείου Α΄ Ντιμιτρίεβιτς.

Όλοι στην ρωσική αυλή είχαν ενθουσιαστεί με την ιδέα και μόνο αυτού του γάμου. Ο Ιβάν δε θα ήταν πια ένας ασήμαντος ηγεμόνας αλλά διάδοχος των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων και η Μόσχα δε θα ήταν μια απλή πόλη αλλά η "Τρίτη Ρώμη", όπως όλοι οραματίζονταν. Ο μόνος που πρόβαλε αντιρρήσεις ήταν ο πατριάρχης Φίλιππος που είδε τις σκοπιμότητες αυτού του γάμου από την μεριά του Πάπα και τους κινδύνους για την ρωσική εκκλησία. Οι Ρώσοι ήταν γνωστοί για την προσήλωσή τους στην Ορθοδοξία και είχαν μάλισατα διαφωνήσει με την ένωση των εκκλησιών που ειχε αποφασιστεί στην σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας. Η ίδια η Ζωή άλλωστε μαζί με τα αδέρφια της είχαν επίσημα προσηλυτιστεί στον καθολικισμό. Ωστόσο οι ενστάσεις του παραμερίστηκαν, μια και τα πολιτικά οφέλη αυτού του γάμου θεωρήθηκαν πιο σημαντικά.

Τα τρία βυζαντινά πριγκιπόπουλα που διαβιούσαν στην Ρώμη χάρη στην ελεημοσύνη της Αγίας Έδρας, επρόκειτο να χωριστούν. 

Ο μεγαλύτερος, ο Ανδρέας, που από το 1465 μετά τον θάνατο του πατέρα του έφερε και το κληρονομικό δικαίωμα του διαδόχου των Παλαιολόγων, θα αποδειχτεί κατώτερος των περιστάσεων, ζώντας μέσα στην επιπολαιότητα και την ασωτία και μάλιστα το 1494 πώλησε τα δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του, το 1502 τα κληροδοτούσε στους Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας. 

Ο δεύτερος, ο Μανουήλ, που έφερε το όνομα του παππού του, Μανουήλ Παλαιολόγου, ήταν εσωστρεφής και ευθυνόφοβος.

Η ίδια η Ζωή βρισκόταν μέσα στην ακμή των νιάτων της (17 χρονών). Ο χαμός των γονιών της, το βάρος του τίτλου της, η γνώση των τραγικών στιγμών που βίωσε η πατρίδα της, ίσως και η επιπολαιότητα και ανικανότητα των αδερφών της θα την οδηγήσουν στην ωρίμανση και αυτογνωσία. Θα αποδεχτεί αυτό το γάμο όχι παθητικά, αλλά με ενεργητικό και θετικό πνεύμα και θα ακολουθήσει το δρόμο που της επιφύλασσε η μοίρα της ή καλύτερα, η Ιστορία.

Στο μεταξύ στον παπικό θρόνο είχε ανεβεί ο πάπας Σίξτος που και αυτός, αλλά και άλλοι εκπρόσωποι του Βατικανού, είχαν αμφιβολίες για την σκοπιμότητα αυτού του γάμου και αν και κατά πόσο η βυζαντινή πριγκίπισσα θα μπορούσε να επηρεάσει τις εξελιξεις στην Ορθόδοξη Ρωσία.

Τελικά, μετά από διπλωματικές επαφές, μυστικές συνεννοήσεις και αρκετό παρασκήνιο, τον Ιούνιο του 1473 έγιναν στην Ρώμη οι αρραβώνες, παρουσία ρωσικής αντιπροσωπείας. Η Ζωή Παλαιολογίνα θα έπρεπε να ετοιμαστεί για το μακρύ ταξίδι της στην πρώτευουσα των Ρώσων, που θα γινόταν η νέα της πατρίδα.

Κομβικό σημείο για την ζωή της νεαρής κοπέλας αποτελεί η στιγμή κατά την είσοδο της στην εκκλησία της πόλης: «εντυπωσιάσθηκε και παρότι είχε συνέχεια δίπλα της τον παπικό λεγάτο, ο οποίος την παρακολουθούσε, ασπάσθηκε ξανά την Ορθοδοξία, αγνοώντας τη θέληση του Πάπα. Στις 12 Νοεμβρίου του 1472, η Ζωή έγινε η δεύτερη σύζυγος του Δούκα της Μόσχας Ιβάν Γ', και έλαβε το όνομα Σοφία, ένα καθ' αυτό βυζαντινό όνομα».

Από την στιγμή εκείνη ξεκινά η λαμπρή πορεία της στην παγωμένη εκείνη χώρα. Έτσι η Σοφία έχοντας έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα, πίεζε τον Ιβάν Γ' να απαλλαγεί από τον ζυγό των Τατάρων, καθώς τότε η Ρωσία ήταν υποτελής τους. Όντως, ο Ιβάν απελευθέρωσε την χώρα του και συνένωσε τα διάφορα ανεξάρτητα δουκάτα και πριγκιπάτα, κάτω από την εξουσία του.

Η συμβολή της Σοφίας στην χώρα είναι πολλή μεγάλη. Εκείνη εισήγαγε το βυζαντινό τυπικό στην ρωσική αυλή, ενώ συνέβαλε στο στήσιμο του ρωσικού κράτους.  

Η Σοφία ήταν η μοναδική διάδοχος του Βυζαντίου και ο Ιβάν  Γ' θεωρόντας οτι κληρονομεί τον αυτοκρατορικό θρόνο του Βυζαντίου, υιοθέτησε το κίτρινο χρώμα των Παλαιολόγων και τον δικέφαλο αετό του Βυζαντίου, ο οποίος υπήρχε μέχρι την επανάσταση του 1917 και επανήλθε μετά την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος. 

Μείζον εθνόσημο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας

Θυρεός του εθνοσήμου της Ρωσικής Αυτοκρατορίας

 

Σημερινό εθνόσημο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, που καθιέρωσε ο Πούτιν

Ο Ιβάν ονόμασε την Μόσχα, "Τρίτη Ρώμη" (1. Ρώμη, 2. Κωνσταντινούπολη, 3. Μόσχα). 
Επίσης, επειδή οι γιοι των βυζαντινών αυτοκρατόρων λάμβαναν το όνομα του Καίσαρα, έτσι και ο Ιβάν πήρε αυτόν τον τίτλο, που στα ρωσικά είναι Τσαρ (τσάρος). Χάρις επίσης στην βυζαντινή κληρονομιά της Σοφίας Παλαιολόγου, ο Ιβάν προβίβασε την αρχιεπισκοπή της Μόσχας σε Πατριαρχείο, με το σκεπτικό οτι πρώτο Πατριαρχείο δεν είναι η τουρκοκρατούμενη πλέον Κωνσταντινούπολη, αλλά η Μόσχα».

Η Σοφία Παλαιολόγου ήταν η πρώτη που ίδρυσε στην Ρωσία, στα πρότυπα της Κωνσταντινούπολης, μυστικές υπηρεσίες, προάγγελο της τσαρικής "Οχράνα" και της σοβιετικής "ΚΑ-ΓΚΕ-ΜΠΕ". Την συμβολή της αυτή αναγνωρίζουν μέχρι και σήμερα οι Ρωσικές αρχές, όπως αντικατοπτρίζεται και στην δήλωση του τέως διευθυντή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσίας, Αλεξέϊ Πατρούσεφ, την Ημέρα των Σωμάτων Ασφαλείας, στις 19/12/2007, οτι η χώρα τιμά την Σοφία για την προσφορά της, καθώς προστάτευσε την Ρωσία από τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς».

Σ' αυτήν επίσης οφείλεται η αλλαγή της όψης της Μόσχας, καθώς εκείνη έφερε ιταλούς και βυζαντινούς τεχνίτες, οι οποίοι έχτιζαν πέτρινα πλέον κτήρια και ναούς, όπως τον ναό του Αρχάγγελου Μιχαήλ, μέσα στο Κρεμλίνο, αλλά και τα τείχη του Κρεμλίνου, όπως υπάρχουν και σήμερα. Η Σοφία μάλιστα ανοικοδόμησε το ανάκτορο, στο οποίο και σήμερα υποδέχονται οι Ρώσοι πρόεδροι τους ξένους ηγέτες που επισκέπτονται την Μόσχα, την περίφημη "Χρυσή Αίθουσα". Στα πρότυπα επίσης του Βυζαντίου, έβαλε και έσκαψαν από κάτω όλο το Κρεμλίνο, ώστε να υπάρχει δρόμος διαφυγής.

Από το 1472, που πήγε η Σοφία στην Ρωσία, ξεκινά η ιστορία του σύγχρονου —τσαρικού κράτους. Οι Ρώσοι τότε λόγω κλίματος, δεν καλλιεργούσαν, ήταν μόνον κυνηγοί. Η Σοφία τους έπεισε να καλλιεργήσουν τα χωράφια που είχαν, συμβάλλοντας έτσι στην διαμόρφωση της αγροτικής οικονομίας, σε όλη την διάρκεια της τσαρικής διακυβέρνησης.

Την μνήμη της Σοφίας σεβάστηκε ακόμη και το σοβιετικό καθεστώς, καθώς, όταν οι σοβιετικοί γκρέμισαν το μοναστήρι της Αναλήψεως, που βρίσκεται στο Κρεμλίνο, μέσα στο οποίο φυλάσσονταν τα λείψανα των τσαρίνων, τα οστά της όχι μόνο δεν πετάχτηκαν, αλλά με εντολή του ίδιου του Στάλιν, φυλάχθηκαν στην σαρκοφάγο τους η οποία μεταφέρθηκε στον Αγιο Μιχαήλ.

Ο συγγραφέας κ. Γ. Λεονάρδος αναφέρει οτι η Σοφία έφερε από την τουρκοκρατούμενη Πόλη εξήντα (60) κάρα γεμάτα βιβλία, σπάνιους θησαυρούς, τα οποία φυλάχθηκαν σε υπόγειες στοές του Κρεμλίνου και αναζητώνται μέχρι σήμερα!!!

Υπάρχουν γραπτές αναφορές, λέει ο κ. Λεονάρδος, για την ύπαρξη αυτών των βιβλίων, τα οποία οι Δυτικοί ζητούσαν από τον εγγονό της Ιβάν τον Τρομερό να τους τα πουλήσει, κάτι το οποίο φυσικά αυτός δεν έκανε. Σήμερα υπάρχει μία εταιρία στην Ρωσία, έργο της οποίας είναι η ανακάλυψη αυτών των βιβλίων.

Η Σοφία Παλαιολογίνα άφησε την τελευταία της πνοή στις 7 Απριλίου του 1503, σε ηλικία 48 ετών. Για πρώτη φορά στα χρονικά της ρωσικής κοινωνίας αποδόθηκαν τιμές σε μία γυναίκα, έστω και σύζυγο τσάρου.

Εγγονός της ήταν ο Ιβάν Δ' ο Τρομέρος, ενώ ο σύζυγός της, Ιβάν Γ΄, ήταν ο πρώτος στην ρωσική ιστορία που ονομάσθηκε Μέγας, λόγω του έργου που πραγματοποίησε συνεπικουρούμενος από την Σοφία Παλαιολογίνα.

Η Σοφία μεταλαμπάδευσε την Βυζαντινή αυτοκρατορία σε μία αναδυόμενη αυτοκρατορία, την Ρωσική. Ήταν εκείνη που έχτισε το ρωσικό κράτος, μετέφερε το βυζαντινό τυπικό, και γενικά εμπλούτισε την ρωσική δομή και κοινωνία. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν στην Ρωσία ονόματα που παραπέμπουν στο Βυζάντιο και, συνήθως τελειώνουν σε—οφ», όπως επισημαίνει ο κ. Λεονάρδος.

Όσον αφορά στην εικόνα της ο Γ. Λεονάρδος μας πληροφορεί ότι «δεν υπάρχουν πορτρέτα της, όμως, επί κομμουνιστικού καθεστώτος, επιστήμονες με τεχνικές ανασυγκρότησαν το πρόσωπο της από τα κόκκαλα. Έτσι έγινε η προτομή της που υπάρχει στην είσοδο του Μουσείου Ρωσικής Ιστορίας, διπλα στο Κρεμλίνο».

Σήμερα υπάρχει δημοφιλέστατο σήριαλ στην ρωσική τηλεόραση με τον τίτλο "Σοφία".

Το διαφημιστικό βίντεο γιά το συγκεκριμένο σήριαλ:

Πηγές:  http://vizantinaistorika.blogspot.gr

http://greece-russia2016.gr/culture/20160208/155259.html