Ρατσισμός ορίζεται συνήθως η διάκριση των ανθρώπων σε κατώτερους ή ανώτερους με βάση τη φυλετική τους κυρίως καταγωγή.
Η έννοια επεκτάθηκε βέβαια, και έφθασε να σημαίνει γενικότερα διάκριση ανθρώπων λόγω φυλής, φύλου, κοινωνικής κάστας και ούτω καθεξής. Παρόμοια η λέξη σεξιστικός, προερχόμενη από τη λατινική sex = φύλο, σημαίνει την συμπεριφορά που κάνει διάκριση των φύλων, με υποτίμηση του γυναικείου φύλου, παράδοση και νοοτροπία που έχει επικρατήσει ανά τους αιώνες από λόγους ιστορικούς. Δεν είναι απορίας άξιον ότι, μεγάλοι φιλόσοφοι και διαμορφωτές της νεωτερικής σκέψης, όπως ο Δαρβίνος, ο Νίτσε, ο Σοπενχάουερ και πολλοί άλλοι, όχι μόνο δεν απέφευγαν να υποτιμούν το γυναικείο φύλο, αλλά πολλές φορές το επιδίωκαν ή άφηναν να διολισθήσει κάτι τέτοιο στα γραπτά και στις δηλώσεις τους.
Το πρόβλημα δεν είναι αυτό ή μόνο αυτό. Πρόβλημα υπάρχει και στη χρήση της γλώσσας γενικά, και δη της ελληνικής, η οποία είναι κατάφορτη από σεξιστικές επιρροές και διακρίσεις που χρησιμοποιούνται στις εκφράσεις και διατυπώσεις γραπτές τε και προφορικές των χρηστών της μέχρι σήμερα. Υπάρχει σαφώς ένας λανθάνων κοινωνικός ρατσισμός στη χρήση της γλώσσας. Όταν λέμε π.χ. Άγγλος, εννοούμε συνήθως τον τζέντλεμαν, τον πολιτισμένο, τον κύριο, ενώ, όταν λέμεΑλβανός, αμέσως το μυαλό μας πάει σε άνθρωπο κατώτερης κοινωνικής θέσης. Η λέξηΤούρκος (πρβλ. θα γίνω Τούρκος) έχει υποτιμητική έννοια, αφού υποδηλώνει τον άγριο, τον σκληροτράχηλο, τον απολίτιστο… Η λέξη τουρκόσπορος είναι σαφώς υποτιμητική. Η λέξητσιγγάνος από το ρ. α+θιγγάνω = α + αγγίζω (το α με στερητική έννοια), σημαίνει αυτός που απαγορεύεται να αγγίζει τα ιερά, δηλονότι είναι μολυσμένος. Το ίδιο και η λέξη μαύρος είναι εννοιολογικά αρνητικά φορτισμένη π.χ. δουλεύω σαν μαύρος…
Η γλώσσα μας, παρά τον πλούτο των λέξεων και των νοηματικών αποχρώσεων που διαθέτει (π.χ. μόνο στην Ελληνική υπάρχουν τέσσερα ρήματα για να δηλώσουν την έννοια της αγάπης: αγαπάν, φιλείν, στέργειν, εράν, ενώ στις άλλες όπως στη βιβλική εβραϊκή και τις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες όχι), μπορεί να θεωρηθεί γλώσσα σεξιστική. Υπό την έννοια ότι, χρησιμοποιείται ανά τους αιώνες κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να διαφαίνεται η διάκριση των φύλων, με κατώτερο πάντα το γυναικείο, αναδεικνύοντας ανεδαφικές τις όποιες προσπάθειες κυβέρνησης και κυβερνώντων να επιβάλλουν την ισοτιμία των δύο φύλων, ξεκινώντας από τις διατυπώσεις στα δημόσια διοικητικά έγγραφα.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Τα ζώα που είναι και θεωρούνται ισχυρά και επιβλητικά, είναι όλα αρσενικού γένους, όπως: λέων, ελέφαντας, ρινόκερος, ιπποπόταμος, ενώ τα μικρά και πονηρά και εκδικητικά, είναι θηλυκού γένους: γάτα, σουπιά, αλεπού, σκύλα, αράχνη κλπ.
Στις ελληνικές παροιμίες υπάρχουν λέξεις υποτιμητικές για τη γυναίκα και τη ‘γυναικεία πονηριά’, όπως «πυρ, γυνή και θάλαττα», η γυναίκα ξεγελάει και το διάβολο, η γυναίκα είναι «διαόλου κάλτσα». Πολλές απ΄ αυτές προέρχονται από γνωμικά αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, που ήταν αναφανδόν μισογύνηδες. Όπως π.χ. ο Ευριπίδης που θεωρούσε τη γυναίκα “μέγα κακόν” και το γυναικείο φύλο κίβδηλο, και ο Σημωνίδης ο Αμοργινός που θεωρούσε τις γυναίκες τη μεγαλύτερη συμφορά που μηχανεύτηκε ο Δίας, ενώ ο Πλάτων έλεγε η ‘θήλεια φύσις χείρων του άρρενος’ θεωρώντας τη γυναίκα ως μετενσαρκωμένη ψυχή ανδρική, που κατέπεσε σε πιο χαμηλό επίπεδο (Τιμαίος).
Για τους άντρες υπάρχουν σε χρήση μέχρι σήμερα σαφώς αρνητικές και υποτιμητικές λέξεις και φράσεις όπως: κλέφτης ή κλεφταράς, απατεώνας, μουτράκλα, επιδειξιμανής, σεξομανής κλπ αλλά, όσες χρησιμοποιούνται, είναι πολύ λιγότερες απ΄ αυτές που χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν τη φύση ή τον χαρακτήρα της γυναίκας. Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα.
Όταν χρησιμοποιούμε κοινωνικά πρότυπα, μιλάμε για γιατρό, δικηγόρο, βουλευτή, αρχιτέκτονα, ενώ η λέξη γιατρίνα ή δικηγορίνα, δεν δηλώνει μόνο την επαγγελματία επιστήμονα, αλλά και τη σύζυγο του δικηγόρου ή του γιατρού, υποβαθμίζοντας έτσι τη γυναίκα. Στα παλιά χρόνια η γυναίκα ονομαζόταν με το όνομα του άντρα π.χ. κυρά Γιώργαινα.
Πάντως δεν μπορεί να παροραθεί και το άλλο γεγονός ότι οι περισσότερες ηθικές ιδιότητες είναι θηλυκού γένους όπως: πίστη, αγάπη, ταπεινοφροσύνη, τιμιότης, εγκράτεια, δικαιοσύνη, τάξη κλπ ενώ λέξεις που φανερώνουν δύναμη, σύγκρουση ή εριστικότητα συνήθως είναι γένους αρσενικού. Πόλεμος ιμπεριαλισμός, φανατισμός, φασισμός, φονταμενταλισμός κλπ.
Χαρακτηριστικό πάντως είναι το γεγονός ότι, το επίθετο που συνοδεύει τη λέξη γυναίκα, πάντα έχει αρνητικό χαρακτήρα ή σημασία. Π.χ. βρωμοθήλυκο, διαβολοθήλυκο, ενώ σπάνια χρησιμοποιείται η λέξη λεβεντογυναίκα, λεβεντομάνα. Ο άντρας αντίθετα είναι: λεβέντης, γενναίος, άντρακλας, θεριακλής, δουλευταράς, ντερμπεντέρης κλπ. Σπάνια συναντάμε λέξεις ή φράσεις υποτιμητικές για τους άντρες της λευκής – άριας φυλής, σε αντίθεση με τις άλλες φυλές όπου υπάρχουν κιτρινιάρηδες, σχιστομάτηδες ή μαύροι σαν κάρβουνο, μαυροτσούκαλα, αράπηδες, τουρκόγυφτοι κλπ. Τέτοια φαινόμενα επεσήμαναν σε έρευνές τους επιτυχώς οι φιλόλογοι και, ιδιαίτερα, ο καθηγητής της γλωσσολογίας Χριστόφορος Χαραλαμπάκης.
Αλλά γιατί να πάμε μακριά; Τα Ελληνικά Συντάγματα μέχρι το 1975 έλεγαν: «οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου», όπου δια της διασταλτικής ερμηνείας βεβαίως, δινόταν η ερμηνεία ότι περιλαμβάνονται και οι Ελληνίδες… όχι μόνο οι άρρενες. Ήταν κι αυτό κατάλοιπο της σεξιστικής γλώσσας. Όπως κατάλοιπο σεξιστικής γλώσσας -από μία άποψη-, είναι το φύλον του θείου. Στην Ιουδαιο-χριστιανική παράδοση που επέδρασε στην ελληνική νοοτροπία και γλώσσα λόγω επικράτησης της χριστιανοσύνης, παρουσιάζεται ο Θεός ως αρσενικού γένους ‘Θεός’, και όχι ως ‘θείον’, ουδέτερο, όπως θα έπρεπε, διότι δίνεται έμφαση στην αρρενωπότητα (παντοδυναμία) και προστατευτικότητα του θείου όντος, έναντι της θηλυκότητας (θεά) που εκφράζει περισσότερο γλυκύτητα, στοργή και επιείκεια κλπ άρα αδυναμία. Η Παναγία γενικά θεωρείται ‘μεσίτρια’, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο. Γλυκαίνει τη θεία οργή…
Πρόσφατα έγινε προσπάθεια από τη Γενική Γραμματεία της ισότητας των φύλων (Γ.Γ.Ι.Φ.) που εξέδωσε «οδηγό χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας», αναφερόμενη για τη χρήση της γλώσσας και στα δύο φύλα, όπως: οι συμμετέχοντες /χουσες, ή οι εργοδότες και εργοδότριες κ.άλλ. να περάσει το μήνυμα ότι βιολογικό φύλο δεν υπάρχει (άρρεν και θήλυ) αλλά ότι το φύλο είναι αποκλειστικά κατασκευή της κοινωνίας και του πολιτισμού ότι είναι δηλαδή ιδεολόγημα μάλλον, παρά βιολογική καταβολή. Σημειώνω εδώ ότι σύμφωνα με την queer theory που υποστηρίζει η Τζούντιθ Μπάτλερ υπάρχουν πενήντα έξι έμφυλοι προσδιορισμο!
Χωρίς να θέλω να σχολιάσω ή να επεκταθώ στο παραπάνω, που δεν με βρίσκει σύμφωνο, τελειώνοντας, επισημαίνω ότι, η χρήση σεξιστικής-ρατσιστικής γλώσσας μπορεί κα εξαλειφθεί μόνο με την αλλαγή νοοτροπίας και κοινωνικής συμπεριφοράς όπως έγινε ήδη σε αρκετές περιπτώσεις. Επί παραδείγματι, ο δικαστικός κλητήρας μετατράπηκε σε ‘δικαστικό επιμελητή’, η δούλα, αρχικά σε υπηρέτρια, και τώρα, οικιακή βοηθός, ή οικονόμος, ή μπέϊμπι σίτερ, γεγονός που δείχνει ότι χρειάζεται συστηματική παιδεία και ευαισθητοποίηση γύρω από το όλο θέμα; Όπερ σημαίνει ότι, θα περάσουν πολλά χρόνια για να πραγματοποιηθούν όλα αυτά, αν πραγματοποιηθούν ποτέ, αφού τα κατάλοιπα της σεξιστικής γλώσσας-νοοτροπίας παραμένουν έκδηλα και είναι πολύ ισχυρά μέχρι σήμερα.
Δημήτρης Τσινικόπουλος νομικός και συγγραφέας.
ΖΕΝΙΘ
